Sarah Barbara Gretler:

Gedanken zum Gedichtband

„Der Torso meiner Seele“ von Brahim Avdyli

anlässlich der Buchvernissage

am 7. März 2015 im Volkshaus in Zürich

Das Bändchen von Brahim Avdyli, in welchem ich einige Gedichte übersetzte, trägt den Titel „Der Torso meiner Seele“. Den gleichen Titel trägt das zweite (von jemand anderem übersetzte) Gedicht in dem Buch, und so denke ich, dass ihre beiden prominenten Stellungen dieser Zeile eine besondere Bedeutung in der vorliegenden Gedichtsammlung verleihen. Der Dichter gibt uns mit dem Bändchen einen Torso, einen Rumpf, etwas Verstümmeltes, einen Körper, dem die Gliedmassen amputiert wurden.

Das titelgebende Gedicht handelt von der Arbeit des Dichters – es ist ein Gedicht auf einer Metaebene. Die Verse gebiert der Dichter unter Schwierigkeiten, und sie sind verkrüppelt – të gjymta. Es fehlen ihnen Teile – das Ungesagte. Die Verse wiederum verletzen den Dichter, seine Seele. Seine Seele ist ein Torso, ein amputierter Rumpf – und die Verse sind es auch – Krüppel.

Dieses Bild des Amputierten, Unvollständigen, ist ein Leitmotiv in dem Gedichtband. Sehr deutlich finden wir es nicht nur in Verbindung mit der Seele, sondern auch mit der Freiheit. Lesen wir das Gedicht „Cungimi i lirisë“/ „Die Verstümmelung der Freiheit“ auf Seite 113. Auch hier schafft der Dichter Bilder des Halben, des Zerteilten:

-              rrokje e këputur/ abgebrochene Silbe

-              torzo e fjalës/ Rumpf des Wortes

-              klithmë e ndrydhur në mes/ halb erstickter Schrei

-              cung i cunguar/ gestutzter Strunk

                                   i gjysmë këngëve/ halber Lieder

Die Metaphern für die Freiheit sind fast alle aus dem Vokabular zur Beschreibung der Sprache und der Dichtung entlehnt – wieder sind es die amputierten Verse, über die der Dichter spricht. Wir können daraus lesen, dass Freiheit und Dichtung in einem engen Zusammenhang stehen. Beide suchen die Vollständigkeit im Ausdruck, im Aus-sich-Herauskommen. Sie dürfen nicht auf halber Strecke bleiben. Sonst sind sie schmerzhaft – es bleibt Ungesagtes, Ungeborenes, Ungelebtes. Verse, die nicht gesagt wurden, die nicht frei wurden. Das Suchen des Dichters nach dem richtigen Vers entspricht dem Streben nach Freiheit.

Die Verse sind „der Torso meiner Seele“, sind ein amputierter Ausdruck, oder der Ausdruck einer Amputation. Die Verse sprechen auch vom Ungesagten, vom anderen Teil, der zu ihnen gehört, aber keinen Ausdruck fand. Wir finden dieses Thema der ungesagten Worte in mehreren Gedichten:

Seite 79           fjalët e pa thëna/ die ungesagten Worte („Fenster eines Flüchtlings“)

Seite 27           Kur dua të flas mbetem i pagojë/ Wenn ich sprechen will, bleibe ich stumm

                        („Wenn ich sprechen will…“)

Seite 64           Sa herë flas më thonë të hesht/ Sobald ich spreche, sagen sie mir ‚schweig‘

                        („Wortgespenster“ oder „Geister des Wortes“)

Seite 117         fjalët e panxjerra/ ungeäusserte Worte

                        tragjedia e ngrirë të pa fjalë/ die wortlos erstarrte Tragödie („Wenn man die

                        Schriften tötet“)

Auch Bilder des Eingeschlossenen, des Starren, wie die geschlossenen Fenster des Flüchtlings, oder der Stein des Schmerzes, den der Dichter nicht von der Stelle rühren kann („Sisyphus und ich“), gehören zum Thema des schwierigen dichterischen Ausdrucks, und künden gleichzeitig von der unerreichten, aber ersehnten Freiheit.

Das dichterische Ich nennt seine Verse „verkrüppelt“, wie es auch vom Torso seiner leidenden Seele spricht. Doch sind die Verse tatsächlich verstümmelt, amputiert, in ihrer dichterischen Form? Ist es vielleicht so, dass der Dichter versucht, seine seelische Verstümmelung in seinen Versen so wahrhaftig wiederzugeben, dass dadurch eine Vollendung, eine Art Heilung entsteht? In „Vargu im/ Mein Vers“ (Seite 106) heisst es: „E ti sërish nxjerrë pipa të rinj nëpër çdo plagë shpirti/ doch du [der Vers] spriesst von Neuem aus allen seelischen Wunden“. Schmerz, Wunde des dichterischen Ichs sind aufs Engste mit dem Vers, mit dem dichterischen Streben verknüpft. Sie scheinen eine Art Fortsetzung der dichterischen Seele, ihrer Wunden zu sein, sie sind selbst Gliedmassen der Seele, die der Dichter sich amputiert, um sie zum Ausdruck zu bringen. Dabei schenkt er ihnen keine Schönheit, denn die Wahrheit ist bitter wie die Verse selbst (vergleiche die entsprechenden Zeilen im titelgebenden Gedicht).

Doch Wahrheit ist auch Schönheit – Schönheit kann in dieser Ästhetik nicht als Selbstzweck hergestellt werden. Schönheit ist die – für die Leserinnen und Hörer der Gedichte - erlebbare, empfindbare, verstehbare Wiedergabe des Wahren, auch wenn dieses selbst bitter ist.

Die Wahrheit: Das ist Schmerz, Sehnsucht, Emigration, die verstümmelte Freiheit. Das alles gehört zum realen Leben vieler Menschen, auch zu jenem von Brahim Avdyli. Avdylis Wahrheit ist aber auch die Dichtung, Dichter sein. Und dieser Wahrheit kommt er im für mich schönsten Gedicht des Bandes hautnah, mit einem Bild aus der Natur. Ich spreche vom Gedicht „Pëshpëritjet e një gjethi të tharë/ Das Flüstern eines vertrockneten Blattes“ (S.99). Im Kreislauf des Blattes sehe ich eine Metapher für das Wirken des Dichters innerhalb eines generationenüberdauernden, und im Idealfall Sprachgrenzen überschreitenden poetischen Raums.

___________________________________________________________________________

Gëzim AJGERAJ:

PANELI I VARGUT

DHE POROSITË E MËDHA

Brahim Avdyli: "Torzo e shpirtit tim",

Poezi (Shqip-Gjermanisht), botoi; Amanda Edit Verlag, 2015.

Poeti Brahim Avdyli, tani më në poezi ka emrin e tij, profilin, stilin dhe kur fillojmë të flasim për poezinë e tij, sigurisht  se lexuesi i mirëfilltë që ka përcjellë poezinë, e dallon shumë shpejtë stilin e krijimtarisë së këtij poeti. Ndaj edhe ne, nuk do të flasim më për krijimtarinë e publikuar gjer më tani, por qysh në fillim të këtij vlerësimi, do të thellohemi në vargjet e librit: Torzo e shpirtit tim. Poezia e poetit Brahim Avdyli, i ka rrënjët në lashtësinë, në traditën, në kombëtaren, në qëndresën, mallin e udhët, etj. Duke ardhur nga tradita, plotë modesti, por më shumë guxim, ai hynë fuqishëm në botën e vargjeve, duke na dhënë metafora shumë interesante, të cilat në pamje të parë janë shumë të kapshme, por brenda tyre fshihet fuqia magjepse e mesazheve që përcjellin ato.

Poetët e mëdhenj do të qeshin

me këto vargje

do të neveriten nga era e djersës

dhe era e baltës.

S`ka gjë,

ata kanë tema të mëdha

fjalori i tyre s`na përmban,...                   OPINGAT E MIA, (fq. 17)

Poezitë brenda këtij libri janë në dy gjuhë, në shqip dhe gjermanisht, me një përzgjedhje, që siç thotë autori; ato që kishim mundësi ti përkthenim, dhe sigurisht se duke e pasur parasysh volumin e librave dhe poezive të tija, dëshira e poetit mbetet shumë më e madhe, për të sjellë edhe më tepër nga ajo larushi e poezisë. Megjithatë, ai ia ka dalë mirë që të na sjellë brenda këtij libri, poezi shumë të bukura.

Vargjeve të poetit Brahim Avdyli, janë copëzat e një shpirti të trazuar, të revoltuar, të mërguar e të arratisur  udhëve të botës, me plotë brenda, dëshira për tu shprehur lirshëm e të cunguara nëpër epoka, me plotë dhimbje brenda tyre.

A mundë të komunikoni gjë me njerëzit

unë dhe koha ju gjymtojmë nga pak

pjesët e copëtuara veç unë ua njoh...

Lindja juaj lindje e vështirë

vargje të mia-

torzo e shpirtit tim!                       TORZO E SHPIRTIT TIM, (fq. 19)

Janë këto vargje, vetë fati i grisur i poetit, copëzat e dhimbjeve, që asnjëherë nuk i ndahen, duke e ndjekur atë nga do që shkon. Dhe, sigurisht, që mishërimi me vargun, nëpër muzën e mendimit, krijon çaste e sentenca, të cilat gjithsesi kërkojnë të dalin përtej poetit, si një çlirim nëpër vargje. E dhamë këtë vlerësim me plotë bindje, si njohës nga afër, i poetit Brahim Avdyli, dhe aq më tepër si njohës edhe i poezisë së tij, në përgjithësi, të publikuar, deri më tani.

Bukuria e vargjeve të tija, na krijon skena të magjishme, dhe me plotë larushi ngjyrash si një kolorit i së bukurës që shkrihet mbi panelin e vargut. Ndërsa fuqia e tyre shkëlqyese, sa herë që lexohet, sikur na tërheqë gjithnjë e më tepër, për të mos u zbehur asnjëherë nëpër kohë, por sa herë që i shpalosim ato, gjithnjë e më tepër magjepsemi. Shpeshherë, poezinë e poetit Brahim Avdyli, e kam quajtur “Profili i vargut tërheqës”, i cili asnjëherë nuk të len ti ndahesh nëpër kohë, por gjithmonë nëpër mote, do të ndjesh mall, ti lexosh ato. Së dyti, duke e njohur nga afër gjithë poezinë e këtij poeti, Brahim Avdyli, radhitet në rrethin e ngushtë të poetëve më të mirë të letërsisë shqipe si jashtë atdheut, ashtu edhe në vend.

Ai është një kronikan i kohëve, i cili kujdestaroj ballëlarte përball tyre, u rezistoi atyre me guxim e qëndresë, i sfidoi atë deri në stigmatizimin e tyre nëpër vargje, duke i rënë përmes tyre kujtesës së heshtur, për një zgjim, i cili do të na e sillte dritë. Me këto vargje, ai e shihte rrezen e dritës, e paralajmëronte atë, dhe si një lajmëtar i saj, sigurisht do të përballej edhe me sfidat, që nuk janë të pakta në Ballkan.

E kam hapur kopertinën

e historisë në muzeume

në bebëza dyshimi

rrënjët m`i ka mbjellë

dikush në daulle

hidhte vallen e çoroditur

Qiellit me re të trembura

ylli pikonte gjak.                           YLLI PIKONTE GJAK, (fq. 21)

Udha e poetit, nëpër të cilën hapëroi ai kishte plotë dhimbje, mall, vetmi, dëshira e ëndrra të vrara, të lëna pengë diku, se një ditë do të ndodhë prapë kthimi i tij pranë tyre, për ti ri shpalosur ato si relikte të pa prekura, por që fatkeqësisht, koha, motet, dekadat dhe vonesat e poetit drejtë një rikthimi, i zbehën e i vranë shumëçka, duke i vrarë edhe shpirtin e poetit dhe shpresën e tij.  Fati i tij, nuk është asnjëherë individual, pavarësisht se ajo zbret vargjeve si e tillë, por ajo kapë përmasat e një kolektiviteti të tërë, siç është komuniteti i poetit të mërguar, shumë larg atdheut të tij. Si e tillë, kjo dhimbje, ka koloritin dhe ngjyrat e vargjeve, ashtu siç është edhe dhimbja dhe malli i këtij komuniteti të mërguar, jashtë rrënjëve të veta shekullore.

Nëse e shfletojmë temat dhe motivet e vargjeve, ligjërimin poetik e bashkëshoqëron përditshmëria, jeta e një mërgimtari, e një të arratisuri përtej atdheut, të një të huaji në një vend të huaj, po pse jo dhe motivet e jetës në përgjithësi, si shqetësim dhe hall i përhershëm i një poeti të arratisur.

Figuracioni artistike dhe metaforat e vargjeve janë shumëdimensionale, ato përveç që vijnë si metafora në fjalë, edhe vetë brenda vargjeve në përgjithësi krijon figuracione artistike dhe imazhe të metaforave, që në një mënyrë, vetëm përmes tyre arrin ti definojë shumë mesazhet, që vështirë të metaforizohen brenda fjalës, si të vetme. Vargjet e poeti Brahim Avdylit, kanë mesazhe të fuqishme, të cilat për nga stili i shprehjes dhe strukturimi i tyre, me kolorite të ndryshme, e identifikon atë dhe stilin e tij, duke e bërë të veçantë dhe identifikues, në vargun poetik.

Duke i nxjerrë frymëzimet nga jeta dhe përditshmëria, ai bëhet përcjellës i rregullt i të gjitha zhvillimeve në shoqërinë tonë, dhe për rreth tij, duke i vrojtuar ato nga këndi individual, por gjithmonë në interesa të një shoqërie të gjerë, dhe gjithmonë nën thjerrëzën e më të mirës dhe më të bukurës së mundshme. Por ai për asnjë çast nuk mbetet vrojtues pasiv, përkundrazi u rrinë përballë sfidave të kohës, i vënë në thumb dukuritë e pahijshme që ndodhin brenda shoqërisë sonë, dhe ofron dritë për të ardhmen.

Aq më mirë, në poezinë e këtij poeti gjejmë mishërimin atdhetar, duke e vënë në planë të parë edhe vetveten në shërbim të kauzës sonë kombëtare, pa u kursyer nga sfidat, por si një luftëtar i denjë me gjuhën e pendës. Ai diti t’u prijë shumë proceseve nëpër të cilat kaloi shoqëria e jonë.

Për poezinë e poetit Brahim Avdyli, ka shumëçka të thuhet. Megjithate, ai mbetet ende në vlugun e krijimtarisë letrare, dhe pena e tij është vështirë të kapërthehet brenda këtyre hapësirave. Prandaj vlerësojmë se e ardhmja e kësaj pende, do të na sjellë edhe shumëçka, për të na krijuar mundësi edhe tjera për vlerësimin e veprës së poetit Brahim Avdyli.

Mars 2015, Grabs – Ch.